Οι καθυστερήσεις στην απελευθέρωση της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας εδώ και σχεδόν μια δεκαετία επηρεάζουν αρνητικά την ανάπτυξη των συναλλαγών μεταξύ εγχώριων ή ξένων παραγωγών και προμηθευτών με σημαντικά οικονομικά μειονεκτήματα, εξακολουθώντας να αφήνουν τη χώρα μας ουραγό στις ραγδαίες εξελίξεις στην ευρωπαϊκή και μη αγορά.
Λόγος γίνεται για την οργάνωση της βραχυχρόνιας χονδρεμπορικής αγοράς ενέργειας και επικουρικών υπηρεσιών (Ημερήσιος Ενεργειακός Προγραμματισμός (ΗΕΠ) - Energy and Ancillary Services Market), η οποία μαζί με τη μακροχρόνια αγορά διαθεσιμότητας ισχύος (Capacity Market), αποτελεί τη βάση της ελληνικής αγοράς ηλεκτρισμού. Ο ΗΕΠ, που διενεργείται και ελέγχεται από τον ανεξάρτητο Διαχειριστή του Συστήματος Ηλεκτρικής Ενέργειας (ΔΕΣΜΗΕ), συνιστά ουσιαστικά τη χονδρεμπορική αγορά με στόχο τον καλύτερο προγραμματισμό της λειτουργίας των μονάδων παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας του Συστήματος (θερμικές και ΑΠΕ) και της διαθέσιμης ενέργειας από εισαγωγές, προκειμένου να καλύπτεται καθημερινά η ζήτηση από καταναλωτές, η ζήτηση για εξαγωγές από τη χώρα και οι απαραίτητες επικουρικές υπηρεσίες. Αποτελεί δηλαδή ο ΗΕΠ τον χώρο, στον οποίο συναλλάσσεται το σύνολο της παραγόμενης ηλεκτρικής ενέργειας και των συμπληρωματικών προϊόντων αυτής που θα παραχθούν, θα καταναλωθούν και θα αποτελέσουν αντικείμενο συναλλαγών την επόμενη ημέρα στην ελληνική αγορά. Οι προμηθευτές είναι υποχρεωμένοι να αγοράζουν την ενέργεια που προβλέπουν ότι θα καταναλώσουν οι πελάτες τους σε συγκεκριμένη ενιαία για όλους τιμή, που είναι η τιμή εκκαθάρισης της αγοράς ενέργειας του ΗΕΠ (Οριακή Τιμή Συστήματος - ΟΤΣ), και βάσει της οποίας αμείβονται οι παραγωγοί.
Πρόκειται για ένα μοντέλο υποχρεωτικής αγοράς (mandatory pool) σε συγκεκριμένη τιμή εκκαθάρισης σε αντιδιαστολή με μοντέλα που εφαρμόζονται σε άλλες χώρες, όπου η συγκεκριμένη δραστηριότητα έχει απορρυθμιστεί και οι συναλλαγές είναι δυνατές τόσο σε οργανωμένες αγορές όσο και έξω από αυτές βάσει απευθείας συμβάσεων μεταξύ παραγωγών και προμηθευτών ηλεκτρικής ενέργειας με διμερή καθορισμό των τιμών και άλλων όρων (Contracts Over the Counter - OTC). Με το ελληνικό μοντέλο ρύθμισης της χονδρεμπορικής αγοράς δεν δόθηκε η δυνατότητα συναλλαγών εκτός ΗΕΠ στην Ελλάδα, δηλαδή κάθε μονάδα παραγωγής υποχρεούται να προσφέρει το σύνολο της διαθεσιμότητάς της τόσο σε ενέργεια όσο και σε επικουρικές υπηρεσίες στον ΗΕΠ. Η επιλογή εφαρμογής αυτού του μοντέλου συνδεόταν με την ανάγκη ελέγχου της αγοράς και της εξασφάλισης της διαφάνειας από τον ΔΕΣΜΗΕ στα πρώτα στάδια της απελευθέρωσης, όπου η ρύθμιση θα μπορούσε να θεωρηθεί απαραίτητη προκειμένου να αποφευχθούν καταχρηστικές συμπεριφορές μονοπωλίων αλλά και κερδοσκοπικές τακτικές νέων παιχτών σε βάρος των καταναλωτών και των ανταγωνιστών (π. χ. αυξήσεις τιμών, διακινδύνευση της ασφάλειας εφοδιασμού και εξασφάλιση επαρκούς ισχύος).
Πολλά χρόνια μετά την έναρξη της απελευθέρωσης, ωστόσο, και δίχως αυτή να έχει ακόμα ολοκληρωθεί στη χώρα, το νομικό πλαίσιο παραμένει το ίδιο και οι συνθήκες δύσκολες για νεοεισερχόμενους προμηθευτές και παραγωγούς. Κυρίως λόγω της σημασίας της χονδρεμπορικής αγοράς για τη διαμόρφωση των τιμών στη λιανική αγορά και λόγω της διασυνοριακής φύσης των συνδιαλλαγών, πρέπει να δοθεί άμεσα η δυνατότητα ευέλικτων πρακτικών μέσω οργανωμένης αγοράς ή άλλων μηχανισμών (όπως π. χ. ενός πολυμερούς συστήματος διαπραγμάτευσης), που θα αφορούν τόσο τη φυσική παράδοση ηλεκτρικής ενέργειας όσο και συμφωνίες με οικονομικό διακανονισμό μόνο, χωρίς φυσική παράδοση. Επιπλέον βήμα θα ήταν και η δημιουργία ενός νέου μηχανισμού διαπραγμάτευσης ενεργειακών παραγώγων ή μάλιστα η ενίσχυση του ΔΕΣΜΗΕ, με την αρμοδιότητα του διαχειριστή μιας τέτοιας αγοράς.
Κάτι τέτοιο συνάδει άλλωστε και με τον ρόλο που θα εξακολουθεί να επιτελεί μετά την επικείμενη εναρμόνιση του εθνικού δικαίου με τους κοινοτικούς κανόνες περί διαχωρισμού, σύμφωνα με την οποία ο ΔΕΣΜΗΕ θα παραμείνει ο λειτουργός της ημερήσιας αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας και θα προβεί σε κάθε ενέργεια που είναι αναγκαία για την έγκαιρη και συντονισμένη δημιουργία της εσωτερικής αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας της Ε.E., ιδίως μέσω της μετάβασης, το αργότερο μέχρι τον Δεκέμβριο του 2014, προς το ενιαίο ευρωπαϊκό μοντέλο αγοράς. Κυρίως τυχόν πρωτοβουλίες ανάπτυξης εναλλακτικών αγορών ενεργειακών παραγώγων όπως τις ενθαρρύνει η σύγχρονη εθνική νομοθεσία (ν. 3606/2007) σε εναρμόνιση προς την κοινοτική (Οδηγία MiFID) θα αποτελούσαν βάση για την περαιτέρω ανάπτυξη της ενεργειακής αγοράς στη χώρα και των συνδιαλλαγών με γειτονικές και άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Eνωσης. Eστω, λοιπόν, και με δεκαετή καθυστέρηση, ανάλογα μέτρα πρέπει να ληφθούν άμεσα και να δοθούν κίνητρα προς την ενίσχυση του ανταγωνισμού και την ορθολογικοποίηση των αγοραίων τιμών προς το συμφέρον του τελικού καταναλωτή.
* Δρ LL. M. Δικηγόρος, συνεργάτις της δικηγορικής εταιρείας Ρόκας & Συνεργάτες
(από την εφημερίδα "Καθημερινή")