Του Aνδρέα Χριστοδουλάκη
«Κεραυνός εν αιθρία» ήταν για πολλούς η δήλωση που έκανε μεσοβδόμαδα σκοπιανός αξιωματούχος ο οποίος κατέχει σημαντική θέση στην εταιρεία ΑΜΒΟ (η οποία προσπαθεί να κατασκευάσει τον πετρελαιαγωγό Μπουργκάς - Αυλώνα) ότι οι Ρώσοι απέσυραν το ενδιαφέρον τους για τον «ελληνικό» αγωγό Μπουργκάς - Αλεξανδρούπολης. Μάλιστα ο σκοπιανός αξιωματούχος υποστήριξε ότι με την ευκαιρία της επίσκεψης του τούρκου πρωθυπουργού Ταγίπ Ερντογάν στη Μόσχα ο ρώσος πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν θα έκανε και σχετική δήλωση, η οποία όμως δεν έγινε ποτέ. Για όσους γνωρίζουν πρόσωπα και πράγματα και παρακολουθούν τις εξελίξεις στη «μεγάλη σκακιέρα» της Κεντρικής Ασίας, δεν υπήρξε καμία απολύτως έκπληξη. Το πολιτικό, οικονομικό, διπλωματικό και στρατιωτικό παιχνίδι που διαδραματίζεται με αντικείμενο (αλλά και έπαθλο) τα τεράστια αποθέματα πετρελαίου και φυσικού αερίου της Κεντρικής Ασίας βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη και η δήλωση αυτή δεν ήταν παρά μία παρωνυχίδα στις ιλιγγιώδεις εξελίξεις.
Την επόμενη ημέρα της κατάρρευσης της Σοβιετικής Ένωσης, το 1992, ετέθη το τεράστιο ερώτημα ποιος θα διαχειριστεί τα κολοσσιαία αποθέματα πετρελαίου και φυσικού αερίου των πρώην Σοβιετικών Δημοκρατιών της Κεντρικής Ασίας. Το Καζακστάν είναι μία από τις μεγαλύτερες «ρεζέρβες» πετρελαίου στον κόσμο, το Τουρκμενιστάν διαθέτει τα μεγαλύτερα βεβαιωμένα αποθέματα φυσικού αερίου στον πλανήτη έπειτα από αυτά της Σιβηρίας, ενώ το Αζερμπαϊτζάν διαθέτει και πετρέλαιο και φυσικό αέριο, όπως άλλωστε και το Ουζμπεκιστάν, αλλά σε μικρότερες ποσότητες. Οι Αμερικανοί, κυρίαρχοι σε παγκόσμιο επίπεδο μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ενωσης, συνέλαβαν τότε το μεγαλεπήβολο σχέδιο να μεταφέρουν τα τεράστια αυτά αποθέματα στις μεγάλες δυτικές αγορές ουσιαστικά παρακάμπτοντας τη Ρωσία και επιτυγχάνοντας ταυτόχρονα διπλό στόχο: να μειώσουν τον στρατηγικό ρόλο της Μόσχας αλλά και να απεξαρτηθούν από την επιρροή των Αράβων στην παγκόσμια αγορά.
Οι τρεις δρόμοι που έχουν επιλέξει οι Αμερικανοί (ο ρωσικός μέσω του τεράστιου αγωγού που θα καταλήγει στο Μουρμάνσκ, ο κασπιακός και ο αραβικός) για να μεταφέρουν τα μεγάλα αποθέματα πετρελαίου και φυσικού αερίου προς την ευρωπαϊκή και την αμερικανική αγορά καταδεικνύουν την ισορροπία που θέλουν να επιβάλουν ώστε να ελέγχουν την κατάσταση υποβαθμίζοντας τη στρατηγική σημασία όλων των άλλων εμπλεκομένων. Δεν είναι τυχαίο ότι η μεγάλη πολυεθνική Shell πωλεί περιουσιακά στοιχεία αξίας περίπου 40 δισ. δολαρίων σε όλον τον πλανήτη για να τα επενδύσει στο πετρέλαιο και στο φυσικό αέριο του Καζακστάν, του Τουρκμενιστάν και του Ιράν.
Ο νότιος δρόμος (ο λεγόμενος και κασπιακός) που έχουν επιλέξει οι Αμερικανοί, τουλάχιστον για το πετρέλαιο, έχει βασικό άξονα τον πετρελαιαγωγό Μπακού - Τσεϊχάν. Ολοι οι άλλοι αγωγοί θεωρούνται συμπληρωματικοί και είναι φανερό ότι οι Αμερικανοί θα καθυστερήσουν την έναρξή τους με κάθε τρόπο ώσπου να ολοκληρωθεί η κατασκευή του. Σε αυτή τη δίνη έχουν υποχρεωτικά βρεθεί τόσο ο ελληνικός αγωγός Μπουργκάς - Αλεξανδρούπολης όσο και ο αντίπαλος Μπουργκάς - Αυλώνα.
* Ο ρόλος Ελλάδος και Τουρκίας
H γειτονική Τουρκία έχει ήδη σπεύσει να αυτοανακηρυχθεί κόμβος πετρελαίου και φυσικού αερίου από την Ανατολή προς τη Δύση τόσο με τον πετρελαιαγωγό Μπακού - Τσεϊχάν όσο και με τις συμφωνίες αγοράς και μεταφοράς φυσικού αερίου σχεδόν από όλες τις χώρες που βρίσκονται στην ευρασιατική ζώνη. Ωστόσο οι Τούρκοι, με τις τεράστιες πρωτοβουλίες και τα αντίστοιχα ανοίγματα που ανέλαβαν, πήραν και το σχετικό ρίσκο με αποτέλεσμα να έχουν οικονομικά προβλήματα.
H Ελλάδα έχει μιας πρώτης τάξεως ευκαιρία να γίνει ο δεύτερος πόλος σε αυτόν τον κόμβο αφού είναι το μοναδικό κράτος-μέλος της EE και του ΝΑΤΟ ταυτόχρονα σε όλη την περιοχή. Το συγκριτικό αυτό πλεονέκτημα οφείλει να εκμεταλλευθεί το ταχύτερο δυνατόν αφού δεν θα υφίσταται επ' άπειρον.
Αρα η Ελλάδα είναι υποχρεωμένη να επιμείνει στον αγωγό Μπουργκάς - Αλεξανδρούπολης. Το πρόβλημα είναι ότι οι Αμερικανοί τον θέλουν ως συμπληρωματικό αγωγό και όσο δεν ολοκληρώνεται ο αγωγός Μπακού - Τσεϊχάν - είναι υπό κατασκευήν - ως κύριος αγωγός τόσο οι Αμερικανοί θα υπονομεύουν τον αγωγό Μπουργκάς - Αλεξανδρούπολης. Στο ίδιο χρονικό διάστημα η Ελλάδα θα εμφανίζεται ανήμπορη να επηρεάσει τις εξελίξεις αποφασιστικά.
Ο αγωγός του Μπακού όμως θα μεταφέρει κυρίως ποσότητες από το Καζακστάν και θα μειώσει τον ρόλο της Μόσχας. Το θέμα είναι πώς θα συμπεριφερθούν οι Ρώσοι στη στρατηγική αυτή κίνηση. Θα συμμετάσχουν έστω και χαλαρά στον αγωγό της Αλεξανδρούπολης ή θα προτιμήσουν να αφήσουν την όλη προσπάθεια να υποβαθμιστεί προϊόντος του χρόνου;
* Οι δύο δρόμοι του αερίου
Στο θέμα του φυσικού αερίου φαίνεται πως η Ελλάδα μπορεί να κάνει περισσότερα. Σε συνεργασία τα υπουργεία Εξωτερικών και Ανάπτυξης επιχειρούν να μετατρέψουν τη χώρα μας σε διαμετακομιστικό κέντρο. Από τον Βορρά ήδη έρχεται ρωσικό φυσικό αέριο στην Ελλάδα, από τον Νότο έρχονται ποσότητες με πλοία από την Αλγερία και αργότερα μπορούν να έλθουν από Λιβύη και Αίγυπτο, ενώ το μεγάλο παιχνίδι παίζεται στην Ανατολή: φυσικό αέριο από το Αζερμπαϊτζάν, το Τουρκμενιστάν, λίγο αργότερα από το Ιράν και το Ιράκ (όταν συγκατανεύσουν και οι Αμερικανοί) θα συγκεντρωθεί κυρίως στη γειτονική Τουρκία και θα αναζητήσει διέξοδο προς τη Δύση. Ο «ελληνικός» δρόμος είναι Τουρκία - Ελλάδα - Ιταλία ή Τουρκία - Ελλάδα - Σκόπια - Γιουγκοσλαβία - Βοσνία - Κροατία - Σλοβενία όπου και συνδέεται με το διευρωπαϊκό σύστημα. Οι δύο ελληνικοί δρόμοι μπορούν να λειτουργήσουν μαζί. Ο «αντίπαλος» δρόμος που σχεδιάζουν Αυστριακοί σε συνεργασία με Τούρκους είναι ο γνωστός NABUKO και περνάει από Τουρκία - Βουλγαρία - Ρουμανία - Ουγγαρία - Αυστρία.
* Το παιχνίδι στα Βαλκάνια
Στην ευρύτερη περιοχή η χώρα μας έχει μια σημαντική διπλή επιδίωξη: να κατασκευάσει τον πετρελαιαγωγό Μπουργκάς - Αλεξανδρούπολης και να ολοκληρώσει τον οριζόντιο άξονα φυσικού αερίου Τουρκίας - Ελλάδας - Ιταλίας.
Όσον αφορά το φυσικό αέριο τα πράγματα είναι λίγο πιο απλά: σε έργο βασικής προτεραιότητας αναγόρευσε η Ευρωπαϊκή Ενωση την υποθαλάσσια διασύνδεση με φυσικό αέριο Ελλάδος και Ιταλίας, το οποίο έρχεται ως συνέχεια της οριζόντιας διασύνδεσης Κασπίας - Τουρκίας - Ελλάδας. H χώρα μας έχει κατ' επανάληψη εξηγήσει στη ρωσική πλευρά, η οποία αυτή τη στιγμή είναι ο μοναδικός βασικός προμηθευτής της Ελλάδας σε φυσικό αέριο, ότι η κατασκευή του οριζόντιου άξονα δεν πρόκειται ούτε να μειώσει ούτε να υποβαθμίσει τον ρόλο της ρωσικής GasProm στην Ελλάδα. H Ευρωπαϊκή Ενωση ενέκρινε την επιχορήγηση της μελέτης του υποθαλάσσιου αγωγού φυσικού αερίου Ελλάδας - Ιταλίας με το ποσό των 930.000 ευρώ.
Στη διασύνδεση Τουρκίας - Ελλάδας τώρα βρίσκονται σε εξέλιξη τεχνικές μελέτες σχεδιασμού του έργου, εκτελούμενες από τη ΔΕΠΑ και την τουρκική BOTAS και επιχορηγούνται από την EE στο πλαίσιο του Κοινοτικού Προγράμματος των Διευρωπαϊκών Δικτύων Ενέργειας. Ο προϋπολογισμός των μελετών για τον αγωγό Ελλάδας - Τουρκίας ανέρχεται σε 8.000.000 ευρώ και η επιχορήγηση σε 4.000.000 ευρώ. Το έργο διασύνδεσης φυσικού αερίου Τουρκίας - Ελλάδας - Ιταλίας είναι σημαντικό για τη Νοτιοανατολική Ευρώπη και με πολύ καλές προοπτικές υλοποίησης, δεδομένου ότι υπάρχει ενδιαφέρον από καταναλωτές αερίου στην Ιταλία, όπως για παράδειγμα η Edison, αλλά και άλλες εταιρείες της Δυτικής Ευρώπης.
Παράλληλα ο «ανταγωνιστής» αγωγός Τουρκίας - Βουλγαρίας - Ρουμανίας - Ουγγαρίας - Αυστρίας είναι δύσκολο να υλοποιηθεί πρακτικά, διότι στις ενδιάμεσες χώρες από τις οποίες θα διέλθει, για να έχει πρακτικό αντίκρισμα η κατασκευή, πρέπει να εκτοπιστεί το ρωσικό αέριο που κυριαρχεί, γεγονός που έχει προκαλέσει τη σφοδρή αντίδραση της Μόσχας.
Είναι χαρακτηριστικό ότι ο τούρκος πρωθυπουργός κ. Ταγίπ Ερντογάν είχε δηλώσει στην Αγκυρα ότι «μέχρι το 2007 θα υπάρχει ποσότητα φυσικού αερίου γύρω στα 3 δισ. κυβικά μέτρα, που θα διατεθεί για τις ανάγκες της Ελλάδας ενώ συγχρόνως θα διατίθεται και για την ευρωπαϊκή αγορά».
Στο θέμα του πετρελαιαγωγού όμως τα πράγματα είναι αρκετά πιο περίπλοκα αφού, όπως προαναφέραμε, ήδη σχεδιάζονται δύο αντίπαλοι αγωγοί του Μπουργκάς - Αλεξανδρούπολης, δηλαδή ο ΑΜΒΟ από το Μπουργκάς ως τον Αυλώνα και ένας αμιγώς τουρκικός αγωγός που θα ξεκινά από το Κιγίκοϊ στα τουρκικά παράλια του Ευξείνου και θα καταλήγει στο Ιμπρικάμπαμπα στην τουρκική ακτή του Αιγαίου.
Βεβαίως και οι δύο αυτοί αγωγοί εμφανίζουν σημαντικά μειονεκτήματα: Ο ΑΜΒΟ θα έχει μήκος 912 χλμ., θα διέρχεται από εξαιρετικά δύσβατες και πολιτικά επικίνδυνες περιοχές, ενώ το τελικό κόστος του θα ξεπεράσει το 1,5 δισ. ευρώ. Εξάλλου ο «τουρκικός» αγωγός, μήκους 200 χλμ. και κόστους 800 εκατ. ευρώ, θα διακινεί αποκλειστικά ρωσικό πετρέλαιο, κάτι που δεν επιθυμούν οι ίδιοι οι Ρώσοι αφού παραμένουν με τον τρόπο αυτό δέσμιοι των τουρκικών σχεδίων. Αντίθετα ο αγωγός Μπουργκάς - Αλεξανδρούπολης, μήκους 280 χλμ. και κόστους περίπου 700 εκατ. δολαρίων, είναι ο φθηνότερος, ο ευκολότερους στην κατασκευή και συμβάλλει στην απεξάρτηση των Ρώσων από την Τουρκία. Βεβαίως οι Ρώσοι επιθυμούν να διατηρούν ισορροπίες με τους Τούρκους επειδή δεν θέλουν να μεταβληθεί το καθεστώς των Στενών. Αλλά στην όλη υπόθεση εμπλέκονται ενεργά και οι Αμερικανοί, οι οποίοι πάντοτε έχουν κατά νου την κατασκευή ενός βασικού αγωγού, του Μπακού - Τσεϊχάν.
(Από το Βήμα, 16/1/05)