Νέα Υποβάθμιση της Ευρώπης ;

Στο « μακρό τηλεγράφημά » του το 1946 α π ό την Μόσχα ο Αμερικανός δι π λωμάτης George Kennan παρουσίασε τις λεπτές ισορροπίες τις οποίες θα όφειλε να ακολουθήσει η αμερικανική πολιτική, ώστε να αντιμετωπίσει την σοβιετική πρόκληση. Το κλασικό αυτό κείμενο, υπόδειγμα ψυχολογικής ανάλυσης, δημοσιεύθηκε το 1947 στο περιοδικό Foreign Affairs , με ψευδώνυμο (Mr. X) και τίτλο «The Sources of Soviet Conduct». Διδάσκεται σε όλα τα πανεπιστημιακά προγράμματα Διεθνών Σχέσεων και υπάρχει στο διαδίκτυο.

Στο κείμενο αυτό ο Kennan εισήγαγε τον όρο containment. Εφ’όσον το σοβιετικό καθεστώς απετύγχανε να εξαγάγει την επανάσταση, θα έχανε την εσωτερική του νομιμοποίηση και θα κατέρρεε εκ των έσω. Οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής έπρεπε, επομένως, να εμποδίζουν την ανατροπή των αστικών καθεστώτων διά του containment. Το σχέδιο Marshall εντάσσεται στην στρατηγική αυτή.

Η πολιτική του Truman, καθώς στρατιωτικοποίησε την αρχική λογική του containment, οδήγησε στην διπολική αντιπαράθεση, δηλαδή στον Ψυχρό Πόλεμο. Ήταν άραγε ανα π όφευκτος ; Μή π ως με διαφορετική δυτική στάση θα είχε α π οτρα π εί ; Μήπως, όμως, χωρίς την αμερικανική α π οφασιστικότητα , η Δυτική Ευρώ π η θα είχε καταληφθεί α π ό την Σοβιετική Ένωση ;

Τα λησμονημένα ακαδημαϊκά αυτά ερωτήματα επικαιροποιούνται με την νέα κριμαϊκή κρίση . Η Ρωσία , μέλος του Συμβουλίου Ασφαλείας , π αρεβίασε την Χάρτα των Ηνωμένων Εθνών , τις π εριφερειακές συμφωνίες , την υ π ογραφή της στο μνημόνιο της Βουδα π έστης (1994, α π ο π υρηνικο π οίηση της Ουκρανίας έναντι εγγύησης των συνόρων της) και σ το σύμφωνο φιλίας του 1997. Η μετα-ψυχροπολεμική στρατηγική της Δύσης έναντι της Ρωσίας κλονίστηκε στο σύνολό της.

Μια ήπια αντίδραση της Δύσης ενδέχεται να ενθαρρύνει τα τυχοδιωκτικά στοιχεία της ρωσικής π ολιτικής να π ροχωρήσουν στις υ π όλοι π ες ευρω π αϊκές π εριοχές με ρωσόφωνους π ληθυσμούς . Η Γεωργία , η Μολδαβία , η Ουκρανία , οι Βαλτικές χώρες και όχι μόνον , μ π ορούν να γίνουν στόχοι για μια ανανεωμένη μεγαλο-ρωσική π ολιτική , η ο π οία θα επανέφερε ένα ψυχρο π ολεμικό κλίμα . Όμως , ανάλογο αποτέλεσμα θα επιφέρει και η άμεση αντιπαράθεση.

Σήμερα η Ευρώ π η δεν π ροτίθεται, ασφαλώς, να π εριβάλει την Ρωσία με στρατιωτικές βάσεις · θα μπορούσε, όμως, να την στερήσει α π ό τις αγορές της και α π ό τα ευρω π αϊκά κεφάλαια . Αλλά έτσι, η εύθραυστη ευρωπαϊκή οικονομική ανάκαμψη θα καταστεί το πρώτο θύμα ενός οικονομικού πολέμου. Είναι, αμφίβολο αν ο ρωσικός λαός θα κλονιστεί στον πατριωτισμό του α π ό την συνε π αγόμενη μείωση του βιωτικού του ε π ι π έδου . Η Κριμαία ενδιαφέρει, συγκινεί και κινητοποιεί τους π ολίτες της Ρωσίας · όχι τους Ευρω π αίους.

Η α π οφασιστική ευρω π αϊκή αντίδραση αναστέλλεται, ε π ομένως, α π ό μακρο π ρόθεσμους και βραχυ π ρόθεσμους υ π ολογισμούς . Οι διαμαρτυρίες και οι ενστάσεις θα αμβλυνθούν, η επικαιρότητα θα μετακινηθεί, η Κριμαία σύντομα θα ξεχαστεί - βοηθούσης και της ρωσικής δι π λωματίας . Ο άμεσος Ψυχρός Πόλεμος θα έχει α π οφευχθεί · θα π αραμένει, όμως, μια μελλοντική απειλητική δαμόκλειος σ π άθη , σε οξύτερη μορφή .

Η Ευρώπη πρέπει να ανα-διαμορφώσει την στρατηγική της. Είναι χρήσιμες και διδακτικές οι εμπειρίες της κρίσιμης περιόδου 1945-1947, όταν ο Kennanέγραφε: « Οι Ρώσοι ηγέτες σταθμίζουν με επιτυχία την ανθρώπινη ψυχολογία· κατά συνέπειαν, έχουν απόλυτη συνείδηση ότι απώλεια της ψυχραιμίας και της αυτοκυριαρχίας δεν συνεπάγονται ισχύ στην πολιτική. Εκμεταλλεύονται αμέσως τέτοιες ενδείξεις αδυναμίας. Για τους λόγους αυτούς, sine qua non για την επιτυχή αντιμετώπιση της Ρωσίας, μια ξένη κυβέρνηση πρέπει να τηρεί μια σταθερά ψύχραιμη στάση· να διατυπώνει τις απαιτήσεις της κατά τρόπο ώστε να διατηρείται ανοικτή η οδός για συμμόρφωση, χωρίς να θίγεται το ρωσικό κύρος». Προς το παρόν η Ευρώπη δεν ακολουθεί αυτή την γραμμή.

Δεν βρισκόμαστε στην ίδια εποχή με την αρχή του Ψυχρού Πολέμου. Η κριμαϊκή κρίση, προϊόν του αδέξιου χειρισμού στις σχέσεις Ευρώπης-Ρωσίας, δεν απειλεί την παγκόσμια ειρήνη. Οι συνέπειές της κινδυνεύουν, όμως, να ολοκληρώσουν την υποβάθμιση της ηπείρου μας, την οποία επέφεραν οι δύο Παγκόσμιοι Πόλεμοι. Ευρώπη και Ρωσία, γείτονες με συμπληρωματικούς πόρους, κεφάλαια και τεχνογνωσία, συνυπάρχουν πλέον σε ένα έντονα ανταγωνιστικό κόσμο. Μια νέα οιωνεί ψυχροπολεμική ατμόσφαιρα θα καταστρέψει τις ελπίδες τους να διατηρήσουν την σχετική τους θέση.

* Ο κ. Γ. Σ. Πρεβελάκης είναι Καθηγητής Γεωπολιτικής στην Σορβόννη και Μόνιμος Αντιπρόσωπος της Ελλάδος στον ΟΟΣΑ