Τις τελευταίες εβδομάδες εξελίσσεται ένα μπρα ντε φερ μεταξύ Ευρωπαϊκής Επιτροπής, κρατών-μελών και Κρεμλίνου για τον αγωγό Νοτίου Ρεύματος (South Stream).
Η επίσημη και καθόλα πρωτότυπη θέση της Κομισιόν, όπως εκφράζεται από τον αρμόδιο επίτροπο Ενέργειας, Γκίντερ Έτινγκερ, είναι ότι υπό τις παρούσες συνθήκες και εξαιτίας της καταπάτησης του διεθνούς δικαίου στην περίπτωση της Κριμαίας, προκύπτουν δυσχέρειες στη συνεννόηση με τη Μόσχα σε σειρά ενεργειακών ζητημάτων. Δηλαδή, ενώ ως Ευρώπη επιδιώκουμε την αποσύνδεση της πολιτικής από τους υδρογονάνθρακες, ώστε αυτοί να μη χρησιμοποιούνται ως μέσο πίεσης, εντέλει καθυποτάσσουμε την αγορά σε γεωπολιτικά παίγνια.
Ο έτερος λόγος, καθότι η Επιτροπή είναι υπεύθυνη για την τήρηση της ευρωπαϊκής νομοθεσίας, προσδιορίζεται στην ανάγκη συμμόρφωσης όλων των ενεργειακών διακρατικών συμφωνιών με το τρίτο ενεργειακό πακέτο και ενόσω δεν έχει ολοκληρωθεί η έρευνα για αθέμιτες πρακτικές και χειραγώγηση της Gazprom στην τιμολόγηση.
Στη συγκεκριμένη περίπτωση, υπάρχει έντονη διχογνωμία μεταξύ Σόφιας και Βρυξελλών για το κατά πόσο με τον υποθαλάσσιο αγωγό που θα συνδέει τις ρωσικές με τις βουλγαρικές ακτές της Μαύρης Θάλασσας παραβιάζεται το κανονιστικό πλαίσιο.
Η πραγματική αιτία, εντούτοις, συνίσταται στην εντυπωσιακή επιτάχυνση των διαδικασιών κατασκευής του South Stream, γεγονός που επιτείνει τα αδιέξοδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης έναντι της περιώνυμης διαφοροποίησης από τη Ρωσία. Αν η Μόσχα προχωρήσει ανεμπόδιστα με την υλοποίηση του Νοτίου Ρεύματος, η πρώτη φάση θα έχει ολοκληρωθεί το αργότερο μέχρι τις αρχές του 2016, τροφοδοτώντας την αγορά της Κεντρικής και ΝΑ Ευρώπης με επιπλέον ποσότητες 16 δισ. κ.μ.
Με τον Nabucco να έχει παγώσει για απροσδιόριστο χρονικό διάστημα, η θέση της Gazprom ισχυροποιείται αισθητά, αποδυναμώνοντας ταυτόχρονα τον διαμετακομιστικό ρόλο της Ουκρανίς, στην οποία, μάλιστα, επενδύουμε πολιτικά. Αν στο μέλλον ο South Stream λειτουργήσει σε πλήρη χωρητικότητα (63 δισ. κ.μ.) τότε θα υποκατασταθεί έτι περαιτέρω το Κίεβο, αφαιρώντας ένα σοβαρό αγκάθι από τα πλευρά του Κρεμλίνου, μετατρέποντάς το σε θηλιά στον λαιμό της Ευρώπης.
Ακόμα και στην περίπτωση που περατωθούν στο μίνιμουμ του απαιτούμενου χρόνου οι κυριότερες εναλλακτικές λύσεις τις οποίες προωθεί η Επιτροπή, δηλαδή ο TAP, οι τερματικοί σταθμοί LNG στην Ελλάδα, στην Κροατία και την Πολωνία, ο αγωγός Ιονίου-Αδριατικήε (ΙΑΡ), καθώς και ένα πλέγμα διασυνδετήριων αγωγών αντίστροφης ροής, αυτές θα υλοποιηθούν σε διάστημα μεταγενέστερο από τα μάξιμουμ χρονοδιαγράμματα των δύο αγωγών του South Stream. Συνεπώς, το διακύβευμα για τη μεν Κομισιόν είναι η καθυστέρηση έναρξης λειτουργίας του αγωγού Νοτίου Ρεύματος, επικαλούμενη διάφορα τεχνικά και νομικά κωλύματα, ενώ για τη Μόσχα κύρια επιδίωξη αποτελεί η δημιουργία τετελεσμένων, ώστε να μην μπορεί να ανατραπεί η πραγματοποίησή του κατά τα επόμενα στάδια.
Διόλου δεν αποκλείεται όλα αυτά να κριθούν από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, το οποίο σε μια ακραία έκφανση της υποβόσκουσας κρίσης, ίσως κληθεί να αποφανθεί ακόμη και για τη διακοπή εργασιών στη φάση κατασκευής.
Ενδεικτικό, πάντως, της ένδειας της ευρωπαϊκής ενεργειακής διπλωματίας είναι το γεγονός πως αδυνατεί να εξασφαλίσει επαρκείς και ρεαλιστικές εναλλακτικές πηγές αερίου. Με τα αποθέματα της Βόρειας Θάλασσας να βαίνουν μειούμενα, τη Βόρεια Αφρική να βρίσκεται σε αναβρασμό, την Ανατολική Μεσόγειο να προσανατολίζεται πρωτίστου προς γειτονικά κράτη, με επακόλουθο να διαθέτει περιορισμένες ποσότητες για την ευρωπαϊκή αγορά, το Ιράκ να συναντά δυσκολίες στον τρόπο εξαγωγής με τα αναμενόμενα έσοδα να αποτελούν εστία αντιπαράθεσης, το πλέον ικανό απέναντι στη Ρωσία, Ιράν να βρίσκεται σε κρίσιμη καμπή, χωρίς να μπορούμε να προδικάσουμε αν θα εξέλθει από την απομόνωση, και τις Κίνα και Ινδία να καραδοκούν για να εξασφαλίσουν πρόσβαση σε υφιστάμενες και νέες πηγές τροφοδοσίας (π.χ. Μοζαμβίκη), οι επιλογές συρρικνώνονται δραματικά. Ως προς το αμερικανικό σχιστολιθικό, τόσο η τελική τιμή διάθεσης, όσο και η απροθυμία των ΗΠΑ να απολέσουν το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα του χαμηλού κόστους ενέργειας στο εσωτερικό, δεν προοιωνίζονται κάτι συνταρακτικό που θα αλλάξει την εξίσωση προς όφελός μας.
Αυτή είναι και η μεγαλύτερη πρόκληση για τη Γηραιά Ήπειρο: από τη μία χρειαζόμαστε περισσότερο αέριο για να καλύψουμε τις ανάγκες μας, που σημειωτέον αυξάνονται σε εισαγωγές, και από την άλλη απορρίπτουμε την εκπεφρασμένη πρόθεση του ρωσικού παράγοντα να κατακλύσει με δικό του αέριο την Ευρώπη, διότι ορθά επιθυμούμε να ισορροπήσουμε σε περισσότερο επωφελή (και διαπραγματεύσιμη) για εμάς βάση.
Εν τη απουσία, ωστόσο, σοβαρών και χρονικά ανταγωνιστικών επιλογών ενδέχεται να καταστήσουμε αναπότρεπτο αυτό που διακαώς επιδιώκουμε να αποφύγουμε.
* Ο δρ. Κωνσταντίνος Φίλης είναι διευθυντής Ερευνών του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων
(από την εφημερίδα "Καθημερινή")