Τα εκατό χρόνια από τη δολοφονία του αρχιδούκα Φραγκίσκου Φερδινάνδου της Αυστρίας και της συζύγου του, δούκισσας Σοφίας, από τον Σέρβο εθνικιστή Γκαβρίλο Πρινσίπ τίμησε χθες το Σεράγεβο, παρά την απουσία των ηγετών της Ευρώπης, που επέλεξαν το πεδίο μάχης της Ιπρ στο Βέλγιο για την τελετή μνήμης.
Η θρυαλλίδα που άναψε η δολοφονία του διαδόχου του θρόνου της Αυστρουγγαρίας χρειάσθηκε μόλις πέντε εβδομάδες για να οδηγήσει την ευρωπαϊκή ήπειρο στον πρώτο πόλεμο της βιομηχανικής εποχής.
Οι συνεχιζόμενες εντάσεις μεταξύ των γειτονικών κρατών της πρώην Γιουγκοσλαβίας δεν επέτρεψαν στους Ευρωπαίους ηγέτες να παρευρεθούν στη βοσνιακή πρωτεύουσα για την επέτειο της 28ης Ιουνίου. Αντ’ αυτού, οι Ευρωπαίοι προτίμησαν το πεδίο μάχης της Ιπρ, όπου ο αυτοκρατορικός γερμανικός στρατός χρησιμοποίησε για πρώτη φορά δηλητηριώδη αέρια το 1915.
«Θα ήταν αδύνατο να συγκεντρώσουμε Σέρβους, μουσουλμάνους και Κροάτες στο Σεράγεβο για κοινή τελετή», λέει ο Βόσνιος ιστορικός και διπλωμάτης Σλόμπονταν Σότζα. Διαφορετικές προσεγγίσεις και ερμηνείες για την ιστορία του 20ού αιώνα, αλλά και οι πόλεμοι της τελευταίας εικοσαετίας, καθιστούν την προσωπικότητα του 19χρονου δράστη, Γκαβρίλο Πρινσίπ, ιδιαίτερα διχαστική.
Παρ’ όλα αυτά, η παγκοσμίως διάσημη Φιλαρμονική Ορχήστρα της Βιέννης πρόκειται να πραγματοποιήσει σήμερα το βράδυ συναυλία στην πρόσφατα ανακαινισμένη εθνική βιβλιοθήκη του Σεράγεβο, που είχε ισοπεδωθεί από το σερβικό πυροβολικό τη δεκαετία του 1990.
Η μουσουλμανική πλειοψηφία του Σεράγεβο αντιμετωπίζει τον Πρινσίπ ως τρομοκράτη, ενώ ακόμη πιο μισητό καθιστά τον νεαρό ιδεαλιστή Σέρβο το γεγονός ότι τη μορφή του χρησιμοποίησαν κατά κόρον ως σύμβολο οι Σέρβοι πολιορκητές της βοσνιακής πόλης το 1992.
«Μεταξύ των Σέρβων στρατιωτών που πολιορκούσαν το Σεράγεβο, ο Πινσίπ ήταν εμβληματική προσωπικότητα», λέει ο Βόσνιος μουσουλμάνος ιστορικός Χούσνια Καμπέροβιτς. Δύο πινακίδες προς τιμήν του Πρινσίπ αποκαθηλώθηκαν από αγνώστους στην πόλη, ενώ γέφυρα που είχε πάρει το όνομά του μετονομάσθηκε πρόσφατα. Για τους Σέρβους, όμως, ο Πρινσίπ παραμένει ηρωική μορφή, που είχε μόνο του στόχο την απελευθέρωση των Σλάβων από τον αυστρουγγαρικό ζυγό.
Το 1920, δύο χρόνια μετά τον θάνατό του στη φυλακή, τα οστά του Πρινσίπ μεταφέρθηκαν στο Σεράγεβο, που ανήκε πλέον στο νεοσύστατο Βασίλειο της Σερβίας, για να ταφούν εκεί. Ο Πρινσίπ παρέμεινε έτσι το αγαπητό παιδί της βοσνιακής πόλης.
Οι Σέρβοι της Βοσνίας, αρνούμενοι την κατηγορία πως η ενέργεια του Πρινσίπ απετέλεσε την ιδανική αφορμή που ζητούσαν οι Κεντρικές Δυνάμεις για να εξαπολύσουν τον πόλεμο, επέλεξαν να διοργανώσουν δική τους γιορτή μνήμης στην πρωτεύουσα της Σερβικής Δημοκρατίας της Βοσνίας, το Πάλε, υπό την καλλιτεχνική διεύθυνση του σκηνοθέτη Εμίρ Κουστουρίτσα.
Αμφιβολίες για την αξία τέτοιων τελετών εκφράζουν, όμως, απλοί άνθρωποι στο Σεράγεβο. «Κάθε μέρα, έχουμε τελετές μνήμης για τον πόλεμο της δεκαετίας του 1990. Τη μια μέρα είναι για τους μουσουλμάνους, την επομένη για τους Σέρβους και μετά για τους Κροάτες. Το μόνο που καταφέρνουν είναι να ενισχύουν τον διχασμό. Το μόνο που ενδιαφέρει τους πολίτες είναι το πώς θα τα βγάλουν πέρα. Η σύνταξή μου είναι 150 ευρώ», λέει ο 63χρονος Μπάτεμα Μπέστιτς.
Η παράτολμη δολοφονική απόπειρα του Πρινσίπ οδήγησε το ήμισυ του πληθυσμού της Γης σε πρωτόγνωρης αγριότητας και κλίμακας πολεμική διένεξη. Στους 52 μήνες του πολέμου, περισσότεροι από 10 εκατομμύρια άνθρωποι σκοτώθηκαν και 20 εκατομμύρια τραυματίστηκαν. Εκατομμύρια άμαχοι πέθαναν λόγω των στερήσεων που προκλήθηκαν από την κατοχή των περιοχών τους.
Και οι τέσσερις πιο ισχυρές αυτοκρατορίες της εποχής –Ρωσική, Γερμανική, Αυστροουγγρική και Οθωμανική– κατέρρευσαν ως αποτέλεσμα του πολέμου, ανοίγοντας τον δρόμο για την ανάδειξη νέων υπερδυνάμεων, όπως οι ΗΠΑ.
Η «Μαύρη Χειρ» και οι εκτελεστές
Η δολοφονία του αρχιδούκα δεν θα έπρεπε να έχει προκαλέσει την έκπληξη κανενός. Το 1911, η σερβική εθνικιστική οργάνωση «Μαύρη Χειρ» είχε κάνει απόπειρα δολοφονία κατά του αυτοκράτορα Φραγκίσκου Ιωσήφ, ενώ σαφείς πληροφορίες για απειλές κατά της ζωής του Φραγκίσκου Φερδινάνδου είχαν κυριολεκτικά κατακλύσει τις αξιόπιστες υπηρεσίες πληροφοριών της αυστροουγγρικής αστυνομίας.
Η πρόσκληση από τον κυβερνήτη της Βοσνίας, στρατηγό Οσκαρ Ποτιόρεκ (μετέπειτα πρωταγωνιστή των πιο δραματικών αποτυχιών του στρατού της Βιέννης στα πεδία του Μεγάλου Πολέμου), προς τον αρχιδούκα, για τα εγκαίνια νοσοκομείου στη βοσνιακή πόλη, αντιμετωπίστηκε από τα Ανάκτορα στη Βιέννη ως ευκαιρία επίδειξης του αυτοκρατορικού μεγαλείου προς τους ανυπότακτους Βαλκάνιους υπηκόους.
Οι συνωμότες, που γνώριζαν εκ των προτέρων τη διαδρομή που θα ακολουθούσε το αυτοκρατορικό ζεύγος, είχαν χωριστεί, επιλέγοντας έξι σημεία της πόλης. Ο πρώτος από τους επίδοξους δολοφόνους δεν τόλμησε να χρησιμοποιήσει το όπλο του, ενώ ο δεύτερος παρότι πέταξε τη χειροβομβίδα που διέθετε, δεν πέτυχε το ζεύγος.
Μοιραία στάθηκε, όμως, η απόφαση του αρχιδούκα να επισκεφθεί τους τραυματίες της πρώτης επίθεσης σε νοσοκομείο. Η πομπή των οχημάτων τον έφερε μπροστά στον 18χρονο Πρινσίπ, ο οποίος πυροβόλησε από απόσταση ενός μέτρου, πλήττοντας τον αρχιδούκα στον λαιμό και τη Σοφία στο στέρνο. Η ηλικία του Πρινσίπ δεν επέτρεψε την καταδίκη του σε θάνατο, αλλά πέθανε από φυματίωση το 1918, στις φυλακές της Τερεζίν.
(από την εφημερίδα "ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ", 28/06/2014)