Σαράντα
χρόνια μετά από την Μεταπολίτευση, το πολιτικό αίσθημα είναι αμφιθυμικό. Οι
παρεκτροπές της ύστερης Μεταπολίτευσης οδήγησαν αρχικά στην οικονομική κρίση,
στην συνέχεια στην πολιτική απαξίωση. Η διετία Αντώνη Σαμαρά ευτυχώς απεμάκρυνε
τις επαπειλούμενες καταστροφικές εξελίξεις. Όμως, ενώ βαθύτερα προβλήματα,
κληροδοτήματα του παρελθόντος, δεν έχουν αντιμετωπιστεί ακόμη, εντείνεται η
μεταρρυθμιστική κόπωση. Η παρούσα Βουλή έχει διανύσει τουλάχιστον το ήμισυ της
συνταγματικά προβλεπομένης θητείας της, χωρίς να αρθούν οι σοβαρές ανησυχίες
για το μέλλον. Βραχυπρόθεσμα, οι φόβοι συνοψίζονται στον κίνδυνο μιας πολιτικής
αστάθειας. Μολονότι δεν μπορεί να αποκλεισθεί ένα πολιτικό «ατύχημα», η απειλή
αυτή δεν είναι υποχρεωτικά το μείζον θέμα. Το κύριο διακύβευμα αφορά μάλλον το
αν και πώς θα διατηρηθεί η μεταρρυθμιστική δυναμική.
Οι όποιες
και όσες μεταρρυθμίσεις πραγματοποιήθηκαν κάθε άλλο παρά αυτονόητες μπορούν να
θεωρηθούν. Διορθώθηκαν πολλά στους τομείς της φορολογίας, των μισθών και των
συντάξεων· αδιανόητο έως πρόσφατα. Όμως, όλες αυτές οι αλλαγές ήταν απλές σε
σύγκριση με ό,τι απομένει να γίνει. Ο καταναγκασμός, ο οποίος ώς τώρα
λειτουργεί ως βασικό μεταρρυθμιστικό μέσο, αγγίζει τα όριά του. Για να αλλάξει
το Κράτος, η Παιδεία και η Δικαιοσύνη, οι προϋποθέσεις δηλαδή για την ανάπτυξη,
χρειάζεται εθελουσία συσπείρωση όλων των εμπλεκομένων, σε όλα τα επίπεδα.
Χρειάζεται να αποκατασταθεί το αίσθημα του δημοσίου συμφέροντος και η πίστις
στους Άρχοντες και στους Θεσμούς. Η απότομη προσγείωση από τα ύψη του
καταναλωτισμού έχει αφήσει τον ελληνικό πληθυσμό αποθαρρυμένο, απογοητευμένο,
παθητικό. Η κατάρρευση του Μεγάλου Ψεύδους της ύστερης Μεταπολίτευσης
συμπαρέσυρε κάθε στοιχείο πίστης στο Σύστημα – με μοναδικό αντιστεκόμενο θεσμό
την Εκκλησία. Οι σημερινές συνθήκες δεν ευνοούν, επομένως, το κλίμα, ώστε να
δρομολογηθούν άλλες, απείρως δυσχερέστερες, αλλά αναγκαίες μεταρρυθμίσεις.
Ο δυτικός
παράγων, η Ευρώπη και οι Ηνωμένες Πολιτείες, θα συνεχίσει να προστατεύει την
Ελλάδα από την καταστροφή, όπως το έπραξε στο παρελθόν, καθώς έτσι εξυπηρετεί
ίδια συμφέροντα. Επιδιώκει, όμως, να
περιορίσει το υλικό και ηθικό κόστος το οποίο συνεπάγεται η διάσωση της
Ελλάδας· θα εξακολουθεί να πιέζει για αλλαγές, ώστε η Ελλάδα να επανέλθει και να διατηρηθεί στην κατηγορία των μη
προβληματικών οικονομιών. Η έξωθεν πίεση δεν έχει, όμως, λόγους να μας ωθήσει
πέραν της ελάσσονος προσπαθείας. Δηλαδή,
η Δύση, διά της προστασίας και της κηδεμονίας,
μας εξασφαλίζει το πινάκιον φακής, την χρυσή μετριότητα. Μας επαρκεί;
Στην
βραχυπρόθεσμη κρατική αισιοδοξία, αντιπαρατίθεται μια βαθειά, μακροπρόθεσμη
εθνική απαισιοδοξία. Το όνειρο να ξεφύγει η Ελλάδα από την ιστορική πλήξη, το
οποίο ενέπνευσε, με διαφορετικούς τρόπους, κομμουνιστές, φιλελευθέρους και
συντηρητικούς, εξανεμίζεται.
Finis Graeciae
;
Η εθνική
κατάθλιψη εδράζεται σε
συνθήκες ξεπερασμένες. Οι μεγάλες γεωπολιτικές ισορροπίες ανατρέπονται άρδην. Ο
πολιτισμικός παράγων, ιδιαίτερα ο θρησκευτικός, αναδεικνύεται σε διαμορφωτή των
συγκρούσεων και των συγκλίσεων. Η πνευματική διάσταση, με τα θετικά και τα
αρνητικά της, εξισορροπεί την ώς τώρα κυριαρχία της υλιστικής προσέγγισης. Οι
τεχνολογικές αλλαγές επιταχύνουν την παγκοσμιοποίηση, μετατρέποντας την
Οικουμένη σε μιαν ενιαία παραγωγική μονάδα. Το Κράτος Προνοίας, καθολικό όραμα,
αμφισβητείται εν τοις πράγμασι, ακόμη και στις δυτικές κοινωνίες. Όπως
φαίνεται, ένας ιστορικός κύκλος, κατά την τροχιά του οποίου η Δύση αναδείχθηκε σε αδιαμφισβήτητο
κυρίαρχο της Ανθρωπότητας επιβάλλοντας τις αξίες της, φθάνει στην ολοκλήρωσή
του .
Καθώς
προσεγγίζει η διακοσιοστή επέτειος της εθνικής παλιγγενεσίας, διαμορφώνονται οι
συνθήκες για ένα βαθύτατο μετασχηματισμό του Ελληνισμού· όπως συνέβη στις
πρώτες δεκαετίες του δεκάτου ενάτου αιώνα –με αποτέλεσμα την Επανάσταση του
1821 και την δημιουργία του ελληνικού Κράτους· όπως συνέβη στις αρχές του
εικοστού αιώνα –με αποτέλεσμα την εξαφάνιση των εκτός Ελλάδος ιστορικών
ελληνικών κοινοτήτων, την εδαφική εσωστρέφεια και την άνοδο του Κρατισμού.
Αντίθετα με
την τρέχουσα αντίληψη, το ελληνικό μέλλον δεν μπορεί να θεωρηθεί ούτε
οροθετημένο ούτε προκαθορισμένο. Για τους απεγνωσμένους σημερινούς νέους
ανοίγονται ευρείς συναρπαστικοί ορίζοντες, ακόμη και αν παρεμβάλλονται επώδυνες
προσαρμογές. Αρκεί να ανοίξουν και πάλι οι ψυχές και οι νόες: «θέλει αρετήν και
τόλμην η ελευθερία».΄
* Ο κ.
Γ. Σ. Πρεβελάκης είναι Καθηγητής Γεωπολιτικής στην Σορβόννη και Μόνιμος Αντιπρόσωπος της Ελλάδος στον ΟΟΣΑ
(από την εφημερίδα "ΕΣΤΙΑ")