Οἱ σκέψεις πού ἀκολουθοῦν προκύπτουν ἀπό τήν πρόσφατη ἀπονομή τοῦ σημαντικότερου μετά τό Nobel βραβείου τῆς οἰκονομικῆς ἐπιστήμης. Κάθε χρόνο ἡ Ἀμερικανική Οἰκονομική Ἕνωση ἀπονέμει τό βραβεῖο John Bates Clark στόν καλύτερο οἰκονομολόγο κάτω τῶν 40 ἐτῶν. Εἶναι ἐκεῖνοι πού στήν πλέον παραγωγική ἡλικία ἔχουν δείξει ὅτι μποροῦν νά ἀλλάξουν τήν πορεία τῆς οἰκονομικῆς σκέψης.
Πρόσφατα, Ἰούνιος τοῦ 2014, τό βραβεῖο πῆγε στόν καθηγητή τοῦ πανεπιστημίου τοῦ Σικάγου Matthew Gentzkow. Ἡ ἀναφορά στό πρόσωπο τοῦ βραβευθέντος δέν θά μᾶς ἐνδιέφερε, ἄν ἡ συμβολή του δέν εἶχε κατά ἕνα περίεργο τρόπο σχέση μέ τήν χώρα μας. Καί θά ἐξηγήσουμε γιατί.
Ὁ καθηγητής Gentzkow προτείνει τεχνικές πού ποσοτικοποιοῦν, τίς οἰκονομικές δυνάμεις πού κατευθύνουν τήν
δημιουργία τοῦ μηντιακοῦ προϊόντος, ἰδιαίτερα τώρα πού μεταβάλλεται μέ νέα προϊόντα (βλέπε π.χ. κοινωνικά δίκτυα καί ἠλεκτρονικές ἤ παραδοσιακές ἐφημερίδες). Μελετάει ὅμως καί τήν ἐπίπτωση τῶν μέσων στήν κοινωνική συμπεριφορά.
Ἡ συνάφεια τῆς πληροφορίας, τῆς ἐπικοινωνίας καί βεβαίως τῆς ἱκανότητας νά μεταπείθει τούς πολίτες εἶναι γνωστή. Ἡ ποσοτική ἀποτίμηση καί ἡ μεθοδολογία πού τήν καλύπτει εἶναι ἕνα θέμα πού ἀφορᾶ τήν ἐπιστήμη πρώτιστα, κι ἐμᾶς τούς Ἕλληνες ἰδιαίτερα τά τελευταῖα χρόνια.
Αἰτία εἶναι ὅτι εἴμαστε μία μικρή οἰκονομία πού ἐπέτρεψε στήν εὐρωπαϊκή οἰκονομία νά μειώσει τό κόστος τῆς ἐσωτερικῆς της «μόλυνσης» σέ κάποιο βαθμό καί λόγω τῆς διάχυσης ἄκριτων πληροφοριῶν ἀπό τά μέσα της. Ἡ Ἑλλάδα, ἄς τό ἀποδεχτοῦν, συγκράτησε τό κύμα τῆς θεσμικῆς ἀδυναμίας τῆς ΕΕ στήν κρίση. Καί αὐτό ἐπετεύχθη γιατί τά μέσα φώτισαν ἐκεῖ πού ἤθελαν αὐτοί πού δικαίως προσπαθοῦσαν νά ἀποφύγουν τήν γενίκευση τῆς κρίσης.
Σέ σύγκριση μέ τά συμβάντα στήν ἄλλη πλευρά τοῦ Ἀτλαντικοῦ, ἡ Ἑλλάδα δέν ἦταν ἡ Lehman πού στοίχισε στίς ΗΠΑ, ἀλλά ἦταν ἡ «θεωρούμενη» κρατική AIG πού εἶχε ἀσφαλίσει τά CDS. Τό δέ κόστος γιά τήν διάσωσή της δέν ἦταν μερικά δίς δολλάρια, ἀλλά κάποια τρίς. Στήν ΕΕ τό πληρώσαμε φθηνότερα.
Ἡ χώρα τά τελευταῖα ἕξι χρόνια βρέθηκε σέ μία οἰκονομική δίνη. Τά κόστη οἰκονομικά, κοινωνικά, πολιτικά, ψυχολογικά κ.ἄ. ἦταν τεράστια. Καθημερινά διαβάζουμε ἀναφορές γιά οἰκονομικά ἤ κοινωνικά μεγέθη (π.χ. ἀνεργία, ἀπώλεια ΑΕΠ, ὡς καί αὔξηση τῆς κατανάλωσης ἀντικαταθλιπτικῶν καί πλήθους αὐτοκτονιῶν), πού ἀποτυπώνουν ἀνάγλυφα τίς ἐξελίξεις.
Ἐνῶ ὅμως ἀβίαστα δεχόμαστε ὅτι φταίει ἡ «καταραμένη» τρόϊκα, ἡ κυβέρνηση,οἱ ὑπουργοί, ἡ ἀντιπολίτευση, ὁ δημόσιος τομέας καί πλεῖστα ὅσα, ἐνῶ δεχόμαστε ὅτι φταίει ἡ ἀμάθεια ἤ καί ἡ ἀνικανότητα τῶν οἰκονομολόγων πού δέν γνωρίζουν πῶς νά λύσουν τό πρόβλημα, ἐνῶ δεχόμαστε ὅτι φταίει ἡ ΕΕ, ἡ Γερμανία κ.ἄ., δέν συζητᾶμε ποτέ πόσο εὐθύνονται καί ποιό εἶναι τό οἰκονομικό κόστος μιᾶς εἴδησης πού λόγω τῆς «ἐφήμερης» ἀξίας της, μπορεῖ καί ἐπαναλαμβάνεται μέ διαφορετική μορφή χωρίς ὅπως ὁ Gentzkow θέλει, νά ἀποτιμᾶται.
Μποροῦμε ὅμως νά τό μετρήσουμε. Γιά παράδειγμα, νά μετρήσουμε τήν ἐπίπτωση τῶν μέσων μαζικῆς ἐπικοινωνίας καί κοινωνικῆς δικτύωσης (ἐθνικῶν καί μή) στήν οἰκονομική καί κοινωνική ἀπαξίωση τῆς Ἑλλάδος τά κρίσιμα χρόνια. Ἴσως ὄχι ἀπόλυτα, ἀλλά σέ ἱκανοποιητικό βαθμό. Πόσο ἦταν λοιπόν τό κόστος, τί ὀφέλη προέκυψαν καί σέ ποιούς;
Δέν ξέρω πόσοι θυμοῦνται τήν δημοσιότητα πού προκλήθηκε ὅταν ὁ πολύς Ρουμπινί ἦρθε νά μᾶς ἐξηγήσει γιατί εἴμαστε ἄχρηστοι. Θά ἦταν ἐνδιαφέρον νά δοῦμε πόσες καταθέσεις ἔφυγαν τήν ἑπομένη ἡμέρα ἀπό τούς ἀκροατές τῆς σχετικῆς ἐκδήλωσης. Δέν ὑπῆρχε ἐφημερίδα τοῦ ξένου Τύπου πού νά μήν ἔγραφε μέχρι πολύ πρόσφατα κάτι γιά τήν ἀδυναμία τῆς χώρας μας νά ἀποτρέψει τήν κρίση. Δέν ὑπῆρχε κριτής τῶν ἐξελίξεων στήν χώρα μας πού δέν ἀποτελοῦσε πρωτοσέλιδο. Ἀλήθεια, πῶς ἀποτιμᾶται σέ εὐρώ ἡ πολλαπλή ἀναφορά τῆς χώρας σέ καθημερινή βάση ἀπό τούς Financial Times γιά τουλάχιστον τέσσερα χρόνια;
Σέ πρόσφατη μελέτη πού κυκλοφόρησε γιά τήν ἀναδιάρθρωση τοῦ Ἑλληνικοῦ χρέους ἐκτιμᾶται ὅτι «ἡ ἀνακοίνωση τῆς πληροφορίας ἀπό τό Reuters (11/10/2012) ὅτι «ἡ Ἑλλάδα θά προβεῖ σέ ἐπαναγορά τοῦ χρέους της», δύο μῆνες νωρίτερα ἀπό τήν ἔναρξη τῆς διαδικασίας, μᾶς στοίχισε δυστυχῶς μόνο 8,1 δίς εὐρώ. Ἀλήθεια, γιατί τό ἀνακοίνωσαν τά μέλη τῆς διοικήσεως τῆς Εὐρωπαϊκῆς Κεντρικῆς Τράπεζας ὅταν ἐκείνη τήν χρονιά τό ποσό αὐτό ἦταν σχεδόν διπλάσιο τῶν δημοσίων ἐπενδύσεων;
Εἶναι ἀρκετά ἀσφαλές νά συγκλίνουμε στήν ἄποψη ὅτι τά μέσα μαζικῆς ἐπικοινωνίας στήν χώρα, ἀλλά καί στό ἐξωτερικό, ἐπιβάρυναν πολλαπλά τήν ἀναδιάρθρωση τοῦ ἑλληνικοῦ χρέους. Ἦταν ἡ δυσκολότερη καί μεγαλύτερη διαγραφή πού ἔγινε ποτέ καί πέτυχε. Καί ἔγινε σέ πεῖσμα ὅσων μιλοῦσαν στά μέσα καί σέ ὅσων βοήθησαν στήν ἀναπαραγωγή τους σέ βάρος τῆς ἀξιοπιστίας τῆς χώρας. Κάποιοι ἀπό ἄγνοια, κάποιοι ἁπλά γιά νά ἐπωφεληθοῦν οἱ ἀναγνῶστες τους, κάποιοι ἄλλοι τέλος γιά νά συμβάλλουν στήν διαφημιστική δαπάνη τῶν μεγάλων τους χορηγῶν δέν σεβαστῆκαν δεοντολογίες.
Ἄς τό ἀποδεχτοῦμε κάποια στιγμή. Ἡ εὐθύνη στήν κατανομή τοῦ κόστους δέν μπορεῖ πάντοτε νά εἶναι μονοσήμαντη καί δέν μπορεῖ ἕνα μέρος τῆς στρέβλωσης νά μήν τό ἀναλάβουν τά μέσα μαζικῆς ἐπικοινωνίας. Δέν μπορεῖ νά ἀφορᾶ μόνο τόν φορέα, ἀλλά καί ἐκεῖνον πού συμβάλλει στήν διάχυση. Δέν μπορεῖ νά συνεχίζουμε νά μή μετρᾶμε τό κόστος τῶν πληροφοριῶν. Ἡ ἐπιστήμη μᾶς τό ἐπιτρέπει. Κι ἄν δέν μποροῦμε νά ἀπαιτήσουμε ὡς χώρα ἀποζημιώσεις, ἄς διεκδικήσουμε σήμερα, πού ἡ θέση μας εἶναι στήν ἐπίθεση κι ὄχι στήν ἄμυνα, ἐν μέρει τό δίκαιό μας.
Πολλοί ἀπό ἐμᾶς διάβασαν στόν Ἑλληνικό καί στόν διεθνῆ Τύπο τήν ἀπολογητική δημόσια καταχώρηση τῆς Ἰαπωνικῆς κυβέρνησης μετά τήν Φουκουσίμα. Ἔδειξαν ἕναν ἄλλο πολιτισμό. Ἄν τά μέσα μαζικῆς ἐπικοινωνίας καί ὅσοι ἄκριτα μιλοῦσαν γιά τήν ἀναξιόπιστη Ἑλλάδα δέν θέλουν νά τό ἀναγνωρίσουν, ὀφείλουμε ὡς κοινωνία νά τούς τό ὑπενθυμίσουμε. Δέν εἶναι σκόπιμο νά ξεχαστεῖ κι αὐτό μαζί μέ τήν κριτική γιά
τήν δῆθεν ἀναξιοπιστία μας ὡς χώρα, στήν ἐκτέλεση τῶν Ὀλυμπιακῶν ἀγώνων. Τότε τούς ἀφήσαμε νά τό ξεπεράσουν χωρίς κόστος. Τώρα δέν πρέπει νά τό ἐπαναλάβουμε.
(από την εφημερίδα "ΕΣΤΙΑ")