Στην Γαλλία τα
εκπαιδευτικά μεταρρυθμιστικά σχέδια βρίσκονται πάντα στο προσκήνιο. Η επίσημη παρέμβαση
της Γερμανίας για την υποβάθμιση της Γερμανικής και η αντίδραση διανοουμένων και
πολιτικών στην de facto κατάργηση των Ελληνικών και των Λατινικών από τα σχολεία
έχει κλονίσει την προοπτική να κατατεθεί ο νόμος αυτούσιος.
Οι συγκρούσεις
γύρω από τις μεταρρυθμίσεις στην Παιδεία δεν αποτελούν νέο φαινόμενο. Δεν πρέπει,
όμως, το αίσθημα του
déjà vu να συγκαλύψει
την διαφοροποίηση των διακυβευμάτων στην παρούσα φάση. Στο παρελθόν, κεντρικό σημείο
τριβής ήταν ο πολιτικός και ιδεολογικός έλεγχος του εκπαιδευτικού μηχανισμού. Στην
σημερινή συγκυρία, στην Γαλλία όσο και στην Ελλάδα, ως κύριος στόχος των μεταρρυθμίσεων
προβάλλεται η
εκπαιδευτική ισότητα.
Ο πλούτος, κληροδοτούμενος
από γενεά σε γενεά, καθορίζει ακόμη την ιεραρχία των ανισοτήτων. Τα κινήματα με
έμπνευση από το σοσιαλιστικό ιδανικό επεδίωξαν να διαρρήξουν την λογική αυτή, μέσω
της φορολογίας ή και της απαλλοτρίωσης. Το «
Κεφάλαιο τον 21ο αιώνα» του Thomas Piketty επανέφερε την συζήτηση.
Οι πρόσφατες αλλαγές, όμως, θέτουν υπό αμφισβήτηση τα μέσα διά των οποίων οι γονείς
κληροδοτούν το οικονομικό και κοινωνικό τους status. Στον ρευστό και αβέβαιο κόσμο,
καταθέσεις και επενδύσεις ενδέχεται να σαρωθούν από μια οικονομική κρίση. Στην Ελλάδα
διαπιστώθηκε πρόσφατα ότι, αντίθετα με τις προγονικές πεποιθήσεις, η επένδυση στην
πέτρα και στην γη δεν εγγυάται πλέον ασφάλεια.
Παράλληλα προς
την απαξίωση των παραδοσιακών επενδυτικών αγαθών, αναδύεται η άϋλη επένδυση η οποία
αφορά γνώσεις, δεξιότητες, κοινωνική αγωγή και δικτύωση. Δεν θίγεται από κρίσεις
και απαλλοτριώσεις· ευνοείται από την γεωγραφική κινητικότητα η οποία χαρακτηρίζει
τον παγκοσμιοποιημένο κόσμο και από την ταχύτητα των τεχνολογικών εξελίξεων. Μέγα
μέρος από τα αγαθά αυτά μεταδίδεται μέσω του εκπαιδευτικού συστήματος. Η εκπαίδευση
μετατρέπεται, επομένως, σε ρυθμιστή των μελλοντικών κοινωνικών ανισοτήτων. Οι κλασικοί
«ταξικοί αγώνες» υποχωρούν μπροστά στην πάλη για μια ευνοϊκή θέση στο εκπαιδευτικό σύστημα. Σε συγκεντρωτικές χώρες,
όπως η Ελλάδα και η Γαλλία, οι αρμόδιοι Υπουργοί αποκτούν την εξουσία να επηρεάζουν
την κατανομή οικονομικού και κοινωνικού
status ανάμεσα στις διάφορες κατηγορίες του
πληθυσμού.
Όλοι, βέβαια,
επικαλούνται τις «ίσες ευκαιρίες».Όμως, ένα παιδί υπόκειται εκ
γενετής σε επιδράσεις καθοριστικές για την πνευματική του ανάπτυξη, οι οποίες ανάγονται
στο πνευματικό επίπεδο όσων το περιβάλλουν. Κατόπιν, η πορεία του εξαρτάται από
τις γονικές δυνατότητες να χρηματοδοτούν τις σπουδές του· αλλά όχι μόνον. Η γνώση
και εμπειρία «από μέσα» του εκπαιδευτικού συστήματος συχνά καθίσταται
σημαντικότερος παράγων επιτυχίας από το χρήμα. Έτσι, στην Γαλλία έχει διαπιστωθεί
ότι, στους διαγωνισμούς για τις Grandes Ecoles, τα παιδιά των εκπαιδευτικών εμφανίζουν
εντυπωσιακό ποσοστό επιτυχίας. Η ισότητα στην εκπαίδευση δεν επιδέχεται, λοιπόν,
απλές ή απλουστευτικές λύσεις. Οι δογματικές προσεγγίσεις έχουν, αντιθέτως, απρόβλεπτα
αποτελέσματα.
Από τις συζητήσεις
στην Γαλλία συνάγεται ότι οι εκπτώσεις στην διδασκαλία των Αρχαίων και των Λατινικών
θα προκαλέσουν μετασχηματισμούς στις μελλοντικές ανισότητες, προς την αντίθετη κατεύθυνση
από την επιδιωκομένη: θα ευνοηθούν όσοι, ελάχιστοι, έχουν πρόσβαση στα γνωστικά
αυτά αντικείμενα, είτε λόγω πλούτου είτε λόγω ειδικής δεξιότητας. Σήμερα υπάρχει
διάκριση ανάμεσα σε μια σχετικά εύπορη/μορφωμένη τάξη και τους υπολοίπους· στο μέλλον
η εύνοια θα απευθύνεται σε μια κυρίαρχη μειονότητα.
Στην Ελλάδα οι
προωθούμενες μεταρρυθμίσεις θα ευνοήσουν την εγχώρια παγκοσμιοποιημένη τάξη του
πλούτου και της διανόησης, η οποία διαθέτει εναλλακτικές λύσεις. Η, διά της εξίσωσης
προς τα κάτω, μείωση των ανισοτήτων μεταξύ μεσαίων και κατωτέρων στρωμάτων θα έχει
ως παράπλευρη συνέπεια εκπαιδευτική πόλωση ανάμεσα σε μια περιορισμένη επώνυμη μειονότητα
και μια ευρύτατη ανώνυμη πλειονότητα.
Οι συγκρούσεις
περί την Παιδεία αποκτούν καθοριστικό κοινωνικό χαρακτήρα. Ταυτοχρόνως, το εκπαιδευτικό
αγαθό έχει καταστεί μείζον γεωπολιτικό διακύβευμα. Όπως μεταξύ των πολιτών, έτσι
και μεταξύ των κρατών οι ανισότητες καθορίζονται από την ποιότητα της εκπαίδευσης.
Σε όλες τις κλίμακες, η εκπαίδευση ανάγεται σε κύριο πολιτικό ζήτημα. Οι τρέχουσες
αντιπαραθέσεις στην Γαλλία και στην Ελλάδα, μάχες εμπροσθοφυλακών, προαγγέλλουν
σοβαρές μελλοντικές συγκρούσεις.
* Ο κ.
Γ. Σ. Πρεβελάκης είναι Καθηγητής Γεωπολιτικής στην Σορβόννη και Μόνιμος Αντιπρόσωπος της Ελλάδος στον ΟΟΣΑ
(από την εφημερίδα "ΕΣΤΙΑ")