Ἡ Κρυφή Διάσταση τοῦ Προσφυγικοῦ

Τό Προσφυγικό ζήτημα συγκλονίζει τήν Εὐρώπη· ἐπηρεάζει πολιτικές, θίγει πολιτικούς. Οἱ κυβερνήσεις ἀδυνατοῦν νά διαχειριστοῦν τίς αὐξανόμενες ροές τῶν προσφύγων· κάποιες καταφεύγουν σέ περιορισμό ἤ καί κλείσιμο τῶν συνόρων τους.

Εἶναι τόσο δυσεπίλυτο τό πρόβλημα αὐτό; Ὁ ἀριθμός τῶν προσφύγων οἱ ὁποῖοι στρέφονται στήν Εὐρώπη τῶν πεντακοσίων ἑκατομμυρίων κατοίκων, γιά νά διαφύγουν ἀπό τήν ἀνασφαλῆ Δυτική Ἀσία καί τήν Βόρειο Ἀφρική, ἐκτιμᾶται σέ ἕνα μέ ἐνάμισυ ἑκατομμύριο. Ἡ Ἑλλάδα τῆς δεκαετίας 1920, μέ πληθυσμό μόλις πέντε ἑκατομμυρίων, δηλαδή ἑκατό φορές μικρότερο ἀπό τόν πληθυσμό τῆς σημερινῆς Εὐρώπης, δέχθηκε ἑνάμισυ ἑκατομμύριο πρόσφυγες. Μέ τό τέλος τοῦ Ψυχροῦ Πολέμου, πάλι ἡ Ἑλλάδα, μέ πληθυσμό δέκα ἑκατομμυρίων, ἀπερρόφησε ἕνα ἑκατομμύριο οἰκονομικούς μετανάστες, οἱ περισσότεροι ἀπό τούς ὁποίους ἐξ Ἀλβανίας. Καί στίς δύο περιπτώσεις, πρόσφυγες καί μετανάστες ἀπορροφήθηκαν χωρίς μείζονες ἀβαρίες· ἡ ἑλληνική οἰκονομία καί κοινωνία ἀνανεώθηκαν καί ἀναζωογονήθηκαν.

Ἡ Δυτική Εὐρώπη ὀφείλει νά ἀναλογιστεῖ τήν δική της ἱστορική καί γεωγραφική ἐμπειρία, συγκροτημένη ἀπό μεταναστευτικές ροές πρός καί, κυρίως, ἀπό τό ἔδαφός της. Δύσκολα ἐντοπίζεται Εὐρωπαῖος χωρίς πρόγονο πρόσφυγα ἤ μετανάστη. Ἡ παγκόσμια κυριαρχία τῆς Εὐρώπης κατάτόν 19ο αἰώνα συγκροτήθηκε χάρη σέ μιά πραγματική εὐρωπαϊκή διασπορά. Καμμιά περιοχή τοῦ κόσμου δέν διαθέτει τόσο μακρό μεταναστευτικό παρελθόν ὅσο αὐτό τό ἀκρωτήριο τῆς Ἀσίας, ἡ Εὐρώπη. Ἡ Γεωγραφία ἔχει καθορίσει τόν μεταναστευτικό χαρακτήρα τῆς ἠπείρου μας. Ἑπομένως, ἡ ἐξήγηση γιά τίς ἐκτεταμένες πολιτικές συνέπειες ἀπό τό τρέχον προσφυγικό πρόβλημα δέν ἀνάγεται σέ ὀρθολογικούς συλλογισμούς. Ἔχει σχέση μέ ἀπειλούμενες πνευματικές ἀνακατατάξεις.

Ἀπό τήν πρώτη μεταπολεμική δεκαετία οἱ Εὐρωπαῖοι, τραυματισμένοι ἀπό τήν Γεωπολιτική, θεώρησαν ὅτι οἱ μεγάλες ἱστορικές ἀναταράξεις ἀνῆκαν στό παρελθόν, τουλάχιστον σέὅ,τι τούς ἀφοροῦσε. Φαινόμενο ἀπώθησης μετά τά τραύματα τοῦ Πρώτου καί τοῦ Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, ἡ ψευδαίσθηση αὐτή θεμελιώθηκε καί στήν γεωπολιτική σταθερότητα τήν ὁποία δημιούργησε τό Σιδηροῦν Παραπέτασμα καί ἡ πυρηνική ἀποτροπή. Ἡ ἐκκαθάριση τῆς εὐρωπαϊκῆς ἀποικιακῆς κληρονομίας τήν ἐνίσχυσε ἀκόμη περισσότερο.

Στό τέλος τοῦ Ψυχροῦ Πολέμου, ἡ κατάρρευση τῆς Γιουγκοσλαβίας καί ἡ συνεπαγόμενη βία κλόνισαν τήν εὐφορία αὐτή. Ἡ Εὐρώπη τότε κατόρθωσε νά ἀπορροφήσει τόν κλονισμό μέ πνευματικές κατασκευές, ὅπως τά «Δυτικά Βαλκάνια». Προκειμένου νά κρατηθεῖ ὁ πόλεμος καί ἡ βία ἐκτός εὐρωπαϊκῶν συνόρων, μετατοπίστηκαν τά σύνορα.

Ὅμως, τό σημερινό προσφυγικό θέμα δέν μπορεῖ νά ἀντιμετωπιστεῖἔτσι. Ἡ γεωπολιτική ἀστάθεια στίς ἀνατολικές καί νότιες εὐρωπαϊκές περιφέρειες εἰσδύει στά δυτικά: ὁλόκληρες οἰκογένειες, συχνά μέ ὑψηλό οἰκονομικό καί πνευματικό ἐπίπεδο, ἀναζητοῦν ἀσφάλεια. Ἡἀπωθημένη Γεωπολιτική ἐπανέρχεται στό ὀπτικό πεδίο τῆς Εὐρώπης. Οἱ Εὐρωπαῖοι κινδυνεύουν νά ἀπολέσουν τήν πεποίθηση ὅτι συνιστοῦν πάντοτε μίαν ὄαση εἰρήνης στήν «ὑπόλοιπη» Ἀνθρωπότητα ἡ ὁποία ἐξακολουθεῖ νά βιώνει πολέμους. Ἀντί νά ἐπιβεβαιωθεῖἡ προφητεία τοῦFrancis Fukuyama γιά τό «Τέλος τῆς Ἱστορίας»· ἀντί, δηλαδή, τό εὐρωπαϊκό πρότυπο νά ἐπεκταθεῖ σέ ὁλόκληρη τήν Οἰκουμένη, κινδυνεύει νά ἀναιρεθεῖ ἡ εὐρωπαϊκή ἐξαίρεση. Τό προσφυγικό πρόβλημα, ἀνεξαρτήτως τοῦ μεγέθους καί τοῦ βάρους του, ἐμφανίζεται ὡς ρωγμή στό προστατευτικό πνευματικό τεῖχος τό ὁποῖο ἐπιτρέπει στήν Εὐρώπη νά ἀρνεῖται τίς γεωπολιτικές πραγματικότητες.

Ὅμως τά τείχη, ὑλικά καί πνευματικά, ἀργά ἤ γρήγορα καταρρέουν. Οἱ κοινωνίες οἱὁποῖεςἀρνοῦνται νά προετοιμαστοῦν γιά τήν πτώση ὑφίστανται βαρύτατες συνέπειες. Ἡ Εὐρώπη διαθέτει τό παράδειγμα ἀπό τήν ἀποσύνθεση τῆς Σοβιετικῆς Ἕνωσης – ἕνα χρήσιμο καί κοντινό προηγούμενο γιά νά συνειδητοποιήσει τούς κινδύνους. Τό προσφυγικό, μέ τήν πνευματική του σημασία, μπορεῖ νά λειτουργήσει καταλυτικά γιά τήν μετάβαση ἀπό τόν κυρίαρχο οἰκονομισμό σέ μιά περισσότερο ρεαλιστική ἀντίληψη ὡς πρός τήν σχέση τῆς Εὐρώπης μέ τό εὐρύτερο γεωπολιτικό γίγνεσθαι.

Πνευματικά καί πολιτικά ἐπώδυνη διεργασία, ἡ ἀπώλεια τῶν ψευδαισθήσεων εἶναι φυσικό νά ἐγείρει ἔντονες ἀντιστάσεις, ὅπως αὐτές τίς ὁποῖες προκαλεῖ τό αἴτημα νά ἐνσωματωθοῦν ἕνα ἑκατομμύριο πρόσφυγες σέ ἕνα συνολικό πληθυσμό πεντακοσίων καί πλέον ἑκατομμυρίων. Τό προσφυγικό θέμα θά καταστεῖ, ἴσως, ἡ ἀφετηρία στήν ἐπιστροφή τῆς Εὐρώπης στήν Ἱστορία.

γράφει ο κ. Γ. Σ. Πρεβελάκης, Καθηγητής Γεωπολιτικής στην Σορβόννη και Μόνιμος Αντιπρόσωπος της Ελλάδος στον ΟΟΣΑ

(από την εφημερίδα "ΕΣΤΙΑ")